Μαζική Ψύχωση: Πως η μάζα οδηγείται στην υπακοή
[κλικ στα ακουστικά 🎧 για να ακούσεις το άρθρο]
«Οι μάζες ποτέ δεν λαχταρούσαν την αλήθεια. Αποφεύγουν τις αποδείξεις που δεν
τους αρέσουν, προτιμώντας να αποθεώνουν το λάθος, εάν το λάθος είναι
γοητευτικό. Όποιος μπορεί να τους παρέχει ψευδαισθήσεις γίνεται εύκολα ο
αφέντης τους. Όποιος επιχειρήσει να τους χαλάσει τις ψευδαισθήσεις, είναι πάντα
το θύμα τους.»
(Γκυστάβ Λε Μπον, Γάλλος γιατρός και συγγραφέας, 1841-1931)
Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Καρλ Γιουνγκ, η μεγαλύτερη απειλή για τον πολιτισμό δεν
είναι ούτε στις δυνάμεις της φύσης ούτε στις φυσικές ασθένειες, αλλά τη
συναντάμε στην αδυναμία μας να χειριστούμε τις δυνάμεις του ίδιου μας του
ψυχισμού. Είμαστε οι χειρότεροι μας εχθροί ή όπως το θέτει ένα λατινικό
γνωμικό: «Ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο (Homo homini lupus). Στο έργο «Πολιτισμός
σε Μετάβαση», ο Γιουνγκ λέει ότι το παραπάνω γνωμικό: «είναι μια θλιβερή αλλά
αυταπόδεικτη αλήθεια» και οι λυκοειδείς τάσεις μας μπαίνουν πρωτίστως στο παιχνίδι
σε ιστορικές στιγμές, όπου η ψυχική ασθένεια γίνεται ο κανόνας και όχι η
εξαίρεση στην κοινωνία, μία κατάσταση που ο Γιουνγκ επισήμανε με τον όρο
«ψυχική επιδημία». Γράφει: «Πράγματι, γίνεται ακόμη πιο ξεκάθαρο ότι δεν είναι
η πείνα ούτε οι σεισμοί, ούτε τα μικρόβια ούτε ο καρκίνος, αλλά ο ίδιος ο
άνθρωπος, που είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος προς τον άνθρωπο. Γιατί, απλά, δεν
διαθέτουμε επαρκή προστασία απέναντι στις ψυχικές επιδημίες. Οι οποίες είναι
απείρως πιο ολέθριες από τις χειρότερες φυσικές καταστροφές.» (Καρλ Γιουνγκ – The Symbolic Life, 1977).
Όταν συμβαίνει μία Μαζική Ψύχωση, τα αποτελέσματα είναι ολέθρια. Ο Γιουνγκ μελέτησε αυτό το φαινόμενο και έγραψε ότι τα άτομα που αποτελούν τη μολυσμένη κοινωνία γίνονται ηθικά και πνευματικά κατώτερα. Βυθίζονται ασυνείδητα σε ένα κατώτερο διανοητικό επίπεδο, γίνονται πιο παράλογα, πιο ανεύθυνα, ευαίσθητα, αλλοπρόσαλλα και αναξιόπιστα και το χειρότερο: «Εγκλήματα που το άτομο δε θα μπορούσε να ανεχτεί ως μονάδα, διαπράττονται ελεύθερα από την ομάδα “χτυπημένη από τρέλα”.». Αυτό που κάνει τα πράγματα χειρότερα είναι ότι όσοι πάσχουν από Μαζική Ψύχωση δεν συνειδητοποιούν το τι συμβαίνει. Όπως ένα άτομο που έχει τρελαθεί και δεν μπορεί να βγει έξω από το μυαλό του και να παρατηρήσει τη λάθος συμπεριφορά του, παρόμοια, δεν υπάρχει ένα Αρχιμήδειο Σημείο από το οποίο μπορούν να παρατηρήσουν τη συλλογική τους τρέλα όσοι μετέχουν στη Μαζική Ψύχωση.
Μαζική Ψύχωση
Η πιο επικίνδυνη από όλες τις ψυχικές επιδημίες είναι η Μαζική Ψύχωση. Μια επιδημία τρέλας, η οποία συμβαίνει όταν ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας χάνει επαφή με την πραγματικότητα και πέφτει σε πλάνη. Ένα τέτοιο φαινόμενο δεν είναι αποκύημα της φαντασίας. Δύο παραδείγματα μαζικών ψυχώσεων είναι το κυνήγι των μαγισσών σε Αμερική και Ευρώπη (16-17ος αιώνας) και η άνοδος του ολοκληρωτισμού τον 20ο αιώνα. Στο κυνήγι των μαγισσών, χιλιάδες άτομα, κυρίως γυναίκες, φονεύτηκαν όχι για εγκλήματα που διέπραξαν αλλά ως αποδιοπομπαίοι τράγοι κοινωνιών που τρελάθηκαν: «Σε κάποια χωριά της Ελβετίας δεν απέμεινε ζωντανή ούτε μια γυναίκα, όταν η φρενίτιδα είχε πλέον σβήσει.» γράφει ο Frances Hill (A Delusion of Satan, 2002).Όταν συμβαίνει μία Μαζική Ψύχωση, τα αποτελέσματα είναι ολέθρια. Ο Γιουνγκ μελέτησε αυτό το φαινόμενο και έγραψε ότι τα άτομα που αποτελούν τη μολυσμένη κοινωνία γίνονται ηθικά και πνευματικά κατώτερα. Βυθίζονται ασυνείδητα σε ένα κατώτερο διανοητικό επίπεδο, γίνονται πιο παράλογα, πιο ανεύθυνα, ευαίσθητα, αλλοπρόσαλλα και αναξιόπιστα και το χειρότερο: «Εγκλήματα που το άτομο δε θα μπορούσε να ανεχτεί ως μονάδα, διαπράττονται ελεύθερα από την ομάδα “χτυπημένη από τρέλα”.». Αυτό που κάνει τα πράγματα χειρότερα είναι ότι όσοι πάσχουν από Μαζική Ψύχωση δεν συνειδητοποιούν το τι συμβαίνει. Όπως ένα άτομο που έχει τρελαθεί και δεν μπορεί να βγει έξω από το μυαλό του και να παρατηρήσει τη λάθος συμπεριφορά του, παρόμοια, δεν υπάρχει ένα Αρχιμήδειο Σημείο από το οποίο μπορούν να παρατηρήσουν τη συλλογική τους τρέλα όσοι μετέχουν στη Μαζική Ψύχωση.
Αιτίες
Τι προκαλεί όμως τη Μαζική Ψύχωση; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα πρέπει
πρώτα να δούμε τι οδηγεί ένα άτομο στην τρέλα. Ενώ υπάρχουν πολλές πιθανές
αιτίες που πυροδοτούν την τρέλα, όπως η εκτεταμένη χρήση ουσιών ή αλκοόλ, οι
εγκεφαλικές κακώσεις ή άλλες παθήσεις, αυτές οι αιτίες δε θα μας απασχολήσουν
εδώ. Το θέμα μας είναι οι ψυχολογικοί παράγοντες ή αλλιώς οι «ψυχογενείς
παράγοντες» καθώς αποτελούν τους πιο κοινούς ενόχους για τη Μαζική Ψύχωση. Η
πιο διαδεδομένη ψυχογενής αιτία μιας ψύχωσης. είναι μια πλημμύρα αρνητικών
συναισθημάτων όπως ο φόβος ή το άγχος, που οδηγούν ένα άτομο σε κατάσταση
πανικού. Το άτομο που βρίσκεται σε κατάσταση πανικού, φυσικά θα αναζητήσει
ανακούφιση καθώς τόσο νοητικά όσο και σωματικά, είναι εξουθενωτική η παραμονή
σε κατάσταση συναισθηματικής υπερδιέγερσης. Ενώ η απόδραση από την κατάσταση
πανικού μπορεί να γίνει με προσαρμοστικά μέσα, όπως το να κοιτάξεις στα μάτια
και να νικήσεις την απειλή που γεννά το φόβο. Ένας άλλος τρόπος απόδρασης είναι
να υποστείς ένα ψυχωσικό επεισόδιο. Ένα ψυχωσικό επεισόδιο δεν είναι κάθοδος σε
μία κατάσταση μεγαλύτερης αταξίας όπως πολλοί πιστεύουν, είναι μια αναδιάταξη
του κόσμου όπως τον αντιλαμβανόμαστε, που μπλέκει αλήθειες και ψέματα,
παραισθήσεις και πραγματικότητα με έναν τρόπο που βοηθά τον τερματισμό του
πανικού.
Ο Silvano Arieti, κορυφαίος ειδικός του 20ου αιώνα πάνω στη σχιζοφρένεια, εξηγεί τα ψυχογενή βήματα που οδηγούν στην τρέλα: «Πρώτα είναι η φάση του πανικού: όταν ο ασθενής αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα πράγματα διαφορετικά, τρομοκρατείται, φαίνεται υπό σύγχυση και δεν ξέρει πως να εξηγήσει “τα παράξενα πράγματα που συμβαίνουν.”», (Ερμηνεία της Σχιζοφρένειας). Το επόμενο βήμα σύμφωνα με τον Arieti, είναι η φάση της ψυχωσικής επίγνωσης, όπου το άτομο καταφέρνει να «ενώσει τα κομμάτια της πραγματικότητας» επινοώντας ένα παθολογικό τρόπο να βλέπει την πραγματικότητα, ο οποίος του επιτρέπει να εξηγεί τις αφύσικες εμπειρίες του. Αυτό το φυσικό φαινόμενο ονομάζεται «επίγνωση» διότι ο ασθενής επιτέλους βλέπει νόημα και συσχετίσεις μέσα στις εμπειρίες του. Αλλά η επίγνωση είναι ψυχωσική, διότι βασίζεται σε αυταπάτες όχι με τρόπους ωφέλιμους για τη ζωή αλλά τρόπους συσχέτισης με οποιεσδήποτε απειλές ακολούθησαν τον πανικό. Οι αυταπάτες, με άλλα λόγια, επιτρέπουν στο πανικόβλητο άτομο να αποδράσει από τη ροή των αρνητικών συναισθημάτων του αλλά με κόστος την απώλεια επαφής από την πραγματικότητα, και λόγω αυτού, ο Arieti λέει ότι το ψυχωσικό επεισόδιο μπορεί να ιδωθεί ως «ένας ανώμαλος τρόπος διαχείρισης μιας ακραίας κατάστασης άγχους.».
Αν μια ροή αρνητικών συναισθημάτων που προκαλεί πανικό σε ένα αδύναμο και ευάλωτο άτομο μπορεί να πυροδοτήσει ψυχωσικό επεισόδιο, τότε μπορεί να προκληθεί Μαζική Ψύχωση όταν ένας πληθυσμός από αδύναμα και ευάλωτα άτομα οδηγείται σε κατάσταση πανικού από πραγματικές, φανταστικές ή κατασκευασμένες απειλές. Αλλά, ενώ οι αυταπάτες έχουν πολλές μορφές κι ενώ η τρέλα εκδηλώνεται με αμέτρητους τρόπους, ο ειδικός τρόπος που ξεδιπλώνεται μια Μαζική Ψύχωση, θα διαφέρει ανάλογα με το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο της μολυσμένης κοινωνίας. Αλλά στη σύγχρονη εποχή, είναι η Μαζική Ψύχωση του ολοκληρωτικού καθεστώτος που διαφαίνεται ως η μέγιστη απειλή: «Ο Ολοκληρωτισμός είναι το σύγχρονο φαινόμενο της απόλυτης κεντρικής εξουσίας συνδυασμένης με την εξάλειψη των προσωπικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων: στο ολοκληρωτικό κράτος υπάρχουν αυτοί που είναι στην εξουσία και υπάρχουν και οι μάζες, που έχουν γίνει αντικείμενα, τα θύματα.», γράφει ο καθηγητής Άρθουρ Βίρσλαους, (Η Νέα Ιερά Εξέταση).
Η κοινωνική μεταμόρφωση που ξεδιπλώνεται όντας σε καθεστώς ολοκληρωτισμού, χτίζεται σε πλάνες και διατηρείται σε πλάνες. Επειδή μόνο οι πλανημένοι άνθρωποι οπισθοχωρούν στην παιδική κατάσταση υπάκουων και υποταγμένων υποκειμένων και παραδίδουν τον πλήρη έλεγχο της ζωής τους σε «πολιτικούς» και γραφειοκράτες. Μόνο μια παρανοϊκή άρχουσα τάξη θα πίστευε ότι κατέχει τη γνώση, τη σοφία και την οξύνοια για να ελέγξει απόλυτα την κοινωνία από την κορυφή προς τη βάση. Και μόνο κάτω από τη μαγεία της παράνοιας θα μπορούσε κανείς να πιστέψει ότι μια κοινωνία διψασμένων για δύναμη εξουσιαστών από τη μία και ενός ψυχολογικά οπισθοδρομημένου πληθυσμού από την άλλη, θα οδηγούσε σε κάτι πέραν του μαζικού πόνου και της κοινωνικής καταστροφής.
Ο Silvano Arieti, κορυφαίος ειδικός του 20ου αιώνα πάνω στη σχιζοφρένεια, εξηγεί τα ψυχογενή βήματα που οδηγούν στην τρέλα: «Πρώτα είναι η φάση του πανικού: όταν ο ασθενής αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα πράγματα διαφορετικά, τρομοκρατείται, φαίνεται υπό σύγχυση και δεν ξέρει πως να εξηγήσει “τα παράξενα πράγματα που συμβαίνουν.”», (Ερμηνεία της Σχιζοφρένειας). Το επόμενο βήμα σύμφωνα με τον Arieti, είναι η φάση της ψυχωσικής επίγνωσης, όπου το άτομο καταφέρνει να «ενώσει τα κομμάτια της πραγματικότητας» επινοώντας ένα παθολογικό τρόπο να βλέπει την πραγματικότητα, ο οποίος του επιτρέπει να εξηγεί τις αφύσικες εμπειρίες του. Αυτό το φυσικό φαινόμενο ονομάζεται «επίγνωση» διότι ο ασθενής επιτέλους βλέπει νόημα και συσχετίσεις μέσα στις εμπειρίες του. Αλλά η επίγνωση είναι ψυχωσική, διότι βασίζεται σε αυταπάτες όχι με τρόπους ωφέλιμους για τη ζωή αλλά τρόπους συσχέτισης με οποιεσδήποτε απειλές ακολούθησαν τον πανικό. Οι αυταπάτες, με άλλα λόγια, επιτρέπουν στο πανικόβλητο άτομο να αποδράσει από τη ροή των αρνητικών συναισθημάτων του αλλά με κόστος την απώλεια επαφής από την πραγματικότητα, και λόγω αυτού, ο Arieti λέει ότι το ψυχωσικό επεισόδιο μπορεί να ιδωθεί ως «ένας ανώμαλος τρόπος διαχείρισης μιας ακραίας κατάστασης άγχους.».
Αν μια ροή αρνητικών συναισθημάτων που προκαλεί πανικό σε ένα αδύναμο και ευάλωτο άτομο μπορεί να πυροδοτήσει ψυχωσικό επεισόδιο, τότε μπορεί να προκληθεί Μαζική Ψύχωση όταν ένας πληθυσμός από αδύναμα και ευάλωτα άτομα οδηγείται σε κατάσταση πανικού από πραγματικές, φανταστικές ή κατασκευασμένες απειλές. Αλλά, ενώ οι αυταπάτες έχουν πολλές μορφές κι ενώ η τρέλα εκδηλώνεται με αμέτρητους τρόπους, ο ειδικός τρόπος που ξεδιπλώνεται μια Μαζική Ψύχωση, θα διαφέρει ανάλογα με το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο της μολυσμένης κοινωνίας. Αλλά στη σύγχρονη εποχή, είναι η Μαζική Ψύχωση του ολοκληρωτικού καθεστώτος που διαφαίνεται ως η μέγιστη απειλή: «Ο Ολοκληρωτισμός είναι το σύγχρονο φαινόμενο της απόλυτης κεντρικής εξουσίας συνδυασμένης με την εξάλειψη των προσωπικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων: στο ολοκληρωτικό κράτος υπάρχουν αυτοί που είναι στην εξουσία και υπάρχουν και οι μάζες, που έχουν γίνει αντικείμενα, τα θύματα.», γράφει ο καθηγητής Άρθουρ Βίρσλαους, (Η Νέα Ιερά Εξέταση).
Το αποτέλεσμα
Σε μια κοινωνία με ολοκληρωτικό καθεστώς, ο πληθυσμός διαιρείται σε δύο ομάδες: τους εξουσιαστές και τους εξουσιαζόμενους. Και οι δύο ομάδες υφίστανται μία παθολογική μεταμόρφωση. Οι εξουσιαστές έχουν προαχθεί στο ρόλο «Θεού» που κάνει ό,τι θέλει, κάτι που είναι εκ διαμέτρου αντίθετο με την ανθρώπινη φύση μας, γιατί ως ατελή όντα εύκολα διαφθειρόμαστε από την εξουσία. Οι μάζες, από την άλλη πλευρά, μεταμορφώνονται σε εξαρτώμενα υποκείμενα αυτών των άρρωστων εξουσιαστών και οπισθοδρομούν ψυχολογικά σε μια κατάσταση μικρού παιδιού. Η Hannah Arendt, μία από τις εξέχουσες λόγιες που μελέτησαν αυτά τα καθεστώτα, ονόμαζε τον ολοκληρωτισμό «προσπάθεια μεταμόρφωσης της ίδιας της ανθρώπινης φύσης». Αλλά αυτή η προσπάθεια το μόνο που κάνει είναι να μετατρέπει τα υγιή μυαλά σε άρρωστα, γιατί όπως έγραψε ο Ολλανδός γιατρός που μελέτησε τις νοητικές επιπτώσεις της διαβίωσης υπό καθεστώς ολοκληρωτισμού: «Υπάρχει πράγματι σύγκριση μεταξύ των παράξενων αντιδράσεων των πολιτών του ολοκληρωτισμού και της κουλτούρας τους συνολικά από την μία πλευρά και των αντιδράσεων των άρρωστων σχιζοφρενών από την άλλη». (Joost A.M. Meerloo – The Rape of the Mind, «Ο Βιασμός του Μυαλού»).Η κοινωνική μεταμόρφωση που ξεδιπλώνεται όντας σε καθεστώς ολοκληρωτισμού, χτίζεται σε πλάνες και διατηρείται σε πλάνες. Επειδή μόνο οι πλανημένοι άνθρωποι οπισθοχωρούν στην παιδική κατάσταση υπάκουων και υποταγμένων υποκειμένων και παραδίδουν τον πλήρη έλεγχο της ζωής τους σε «πολιτικούς» και γραφειοκράτες. Μόνο μια παρανοϊκή άρχουσα τάξη θα πίστευε ότι κατέχει τη γνώση, τη σοφία και την οξύνοια για να ελέγξει απόλυτα την κοινωνία από την κορυφή προς τη βάση. Και μόνο κάτω από τη μαγεία της παράνοιας θα μπορούσε κανείς να πιστέψει ότι μια κοινωνία διψασμένων για δύναμη εξουσιαστών από τη μία και ενός ψυχολογικά οπισθοδρομημένου πληθυσμού από την άλλη, θα οδηγούσε σε κάτι πέραν του μαζικού πόνου και της κοινωνικής καταστροφής.
Η πυροδότηση
Τι πυροδοτεί όμως την ψύχωση του ολοκληρωτισμού; Η Μαζική Ψύχωση του
ολοκληρωτισμού ξεκινά στην άρχουσα τάξη της κοινωνίας. Τα άτομα που αποτελούν
την τάξη αυτή, πολιτικοί, γραφειοκράτες ή καπιταλιστές, είναι πολύ επιρρεπή
στις πλάνες που αυξάνουν την ισχύ τους.
Και καμιά πλάνη δεν είναι πιο γοητευτική για αυτούς που διψούν για
δύναμη, από την πλάνη ότι μπορούν και οφείλουν να κυριαρχούν στην κοινωνία.
Όταν μια άρχουσα τάξη αποκτήσει εμμονή με μια τέτοια πολιτική ιδεολογία είτε
είναι φασισμός είτε κομμουνισμός είτε τεχνοκρατία, το επόμενο βήμα είναι να
προκαλέσουν στο λαό την αποδοχή της κυριαρχίας τους, μολύνοντάς τους με την
Μαζική Ψύχωση του ολοκληρωτισμού.
Η ψύχωση αυτή έχει προκληθεί πολλές φορές μέσα στην ιστορία και όπως εξηγεί ο Meerloo: «Είναι απλά ζήτημα αναδιοργάνωσης και χειραγώγησης των συλλογικών συναισθημάτων με το σωστό τρόπο.». Η γενική μέθοδος με την οποία τα μέλη της άρχουσας «ελίτ» μπορούν να πετύχουν αυτό το σκοπό λέγεται «Νοοκτονία», όπου ετυμολογικά νοείται ως το «Σκότωμα του Νου» και όπως ο Meerloo εξηγεί περαιτέρω: «Η Νοοκτονία είναι ένα παλαιό έγκλημα ενάντια στο ανθρώπινο μυαλό και πνεύμα, αλλά έχει εκ νέου συστηματοποιηθεί. Είναι ένα οργανωμένο σύστημα ψυχολογικής παρέμβασης και διαστροφής του δικαίου, μέσω του οποίου η άρχουσα τάξη μπορεί να εγχαράξει τις δικές της καιροσκοπικές σκέψεις, στα μυαλά αυτών των οποίων σχεδιάζουν να χειριστούν και να καταστρέψουν.».
Ενώ ο φόβος προετοιμάζει έναν πληθυσμό για πλύση εγκεφάλου, η χρήση της προπαγάνδας για τη διάδοση παραπληροφόρησης και την προώθηση της σύγχυσης μέσω του σεβασμού στην πηγή των απειλών και στη φύση της κρίσης, βοηθάει στην αποσύνθεση του μυαλού της μάζας. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι και οι κόλακες τους στα ΜΜΕ, μπορούν να χρησιμοποιήσουν αντιφατικές αναφορές, πληροφορίες που δε βγάζουν νόημα ακόμη και κατάφορα ψέματα, καθώς όσο περισσότερη σύγχυση προκαλούν τόσο λιγότερο ικανός θα είναι ο πληθυσμός να αντιμετωπίσει μία κρίση και να ελαττώσει το φόβο του μέσω λογικής και προσαρμοστικότητας. Με άλλα λόγια, η σύγχυση εντείνει την επιδεκτικότητα στην κατάπτωση της πλάνης του ολοκληρωτισμού ή όπως εξηγεί ο Meerlo: «Η λογική αντιμετωπίζεται με λογική ενώ ο παραλογισμός όχι. Προκαλεί σύγχυση σε όσους σκέφτονται λογικά. Το Μεγάλο Ψέμα και η μονότονα επαναλαμβανόμενη ανοησία προκαλούν μεγαλύτερη συναισθηματική έλξη από τη λογική και την ορθή κρίση. Ενώ οι άνθρωποι ακόμη αναζητούν ένα λογικό αντεπιχείρημα στο Πρώτο Ψέμα, οι ολοκληρωτιστές τύραννοι τους επιτίθενται με ένα άλλο ψέμα», (The Rape of the Mind, «Ο Βιασμός του Μυαλού»).
Ποτέ πριν στην ιστορία δεν υπήρξαν τόσο αποτελεσματικά μέσα κοινωνικής χειραγώγησης προς την ψύχωση του ολοκληρωτισμού. Έξυπνα τηλέφωνα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τηλεόραση και διαδίκτυο, όλα σε συνδυασμό με αλγόριθμους που λογοκρίνουν άμεσα τη ροή των ανεπιθύμητων πληροφοριών, επιτρέπουν σε αυτούς που έχουν την εξουσία να προσβάλλουν εύκολα τα μυαλά της μάζας. Ακόμη, η εθιστική φύση αυτών των τεχνολογιών προκαλεί την εκούσια υποβολή πολλών ανθρώπων στην προπαγάνδα της άρχουσας τάξης με μία αξιοσημείωτη συχνότητα: «Η σύγχρονη τεχνολογία διδάσκει στον άνθρωπο να θεωρεί δεδομένο τον κόσμο που αντικρύζει∙ δεν έχει χρόνο να αποσυρθεί και να συλλογιστεί. Η τεχνολογία καραδοκεί και τον καθηλώνει στις δικές της κινήσεις και εξελίξεις. Χωρίς ξεκούραση, χωρίς διαλογισμό, χωρίς συλλογισμό, χωρίς συνδιάλεξη. Οι αισθήσεις υπερφορτίζονται διαρκώς με ερεθίσματα. Ο άνθρωπος δεν διδάσκεται πλέον να αμφισβητεί τον κόσμο του. Η οθόνη του προσφέρει έτοιμες απαντήσεις.», εξηγεί ο Meerlo.
Ένας άλλος όμως λόγος που η απομόνωση αυξάνει τη δραστικότητα της Νοοκτονίας, είναι ότι, όπως και πολλά άλλα είδη ζωντανών οργανισμών, οι άνθρωποι προσαρμόζονται ευκολότερα σε νέα μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς όταν απομονωθούν. Όπως εξηγεί ο Meerlo, σχετικά με τη φυσιολογία της εργασίας του Παβλόφ πάνω στην προσαρμογή συμπεριφοράς: «Ο Παβλόφ έκανε άλλη μια σημαντική ανακάλυψη: τα εξαρτημένα αντανακλαστικά μπορούν να αναπτυχθούν εξαιρετικά εύκολα σε ένα ήσυχο εργαστήριο με ελάχιστα ερεθίσματα. Αυτό το γνωρίζει κάθε εκπαιδευτής ζώων από προσωπική του εμπειρία. Η απομόνωση και η επανέκθεση του ασθενούς σε ερεθίσματα είναι απαραίτητα για την εξημέρωση. Οι προωθητές του ολοκληρωτισμού ακολουθούν αυτόν τον κανόνα. Γνωρίζουν πως μπορούν να πειθαρχήσουν τα πολιτικά τους θύματα ταχύτατα εάν αυτά κρατούνται σε απομόνωση.» (The Rape of the Mind, «Ο Βιασμός του Μυαλού»).
Μόνος, σε σύγχυση και σφυροκοπημένος από κύματα τρόμου, ένας πληθυσμός που υφίσταται επίθεση Νοοκτονίας, υποβαθμίζεται σε κατάσταση απελπισίας και ευπάθειας. Η ατελείωτη ροή της προπαγάνδας μετατρέπει μυαλά, πρότινος λογικά, σε παιδότοπους παράλογων σκέψεων. Κι ενώ το χάος στροβιλίζεται γύρω τους και μέσα τους, οι μάζες εκλιπαρούν για την επιστροφή σε έναν κόσμο τάξης. Οι επίδοξοι ολοκληρωτιστές μπορούν τώρα να κάνουν το αποφασιστικό βήμα: μπορούν να προσφέρουν διέξοδο και επιστροφή στην τάξη, σ’ έναν κόσμο που δείχνει να κινείται ταχύτατα προς την αντίθεη κατεύθυνση. Αλλά αυτό έχει το τίμημά του: η μάζα πρέπει να παραδώσει την ελευθερία της και να εκχωρήσει στην άρχουσα ελίτ τον έλεγχο κάθε πτυχής της ζωής. Πρέπει να παραιτηθούν από την ιδιότητά τους να είναι αυτοδύναμα άτομα, τα οποία είναι υπεύθυνα για τις ζωές τους και να γίνουν υποτακτικά και υπάκουα υποκείμενα. Με άλλα λόγια, η μάζα πρέπει να κατρακυλήσει στις πλάνες της ψύχωσης του ολοκληρωτισμού.
Τα συστήματα του ολοκληρωτισμού του 20ου αιώνα παρουσιάζουν ένα είδος μαζικής ψύχωσης. Είτε βαθμιαία είτε απότομα, η λογική και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν είναι πλέον εφικτές σε ένα τέτοιο σύστημα. Υπάρχει μόνο μια διάχυτη ατμόσφαιρα τρόμου και μια προβολή του «εχθρού», που κατά φαντασία βρίσκεται ανάμεσά μας. Έτσι, η κοινωνία στρέφεται εναντίον του εαυτού της υπό την προτροπή της εξουσίας. Αλλά η τάξη ενός κόσμου ολοκληρωτισμού είναι μία παθολογική τάξη. Με την επιβολή αυστηρής συμμόρφωσης και την απαίτηση τυφλής υπακοής από τους πολίτες, ο ολοκληρωτισμός αφαιρεί τον αυθορμητισμό των ανθρώπων, ο οποίος παράγει πολλές από τις χαρές της ζωής∙ και τη δημιουργικότητα που οδηγεί την κοινωνία στην εξέλιξη. Ο απόλυτος έλεγχος αυτού του είδους διακυβέρνησης, ανεξάρτητα από το πως ονομάζεται, είτε ασκείται από επιστήμονες και ιατρούς, πολιτικούς και γραφειοκράτες είτε από δικτάτορα, γεννάει σε μαζική κλίμακα τελμάτωση, καταστροφή και θάνατο. Ίσως λοιπόν το πιο σημαντικό ερώτημα που αντιμετωπίζει ο κόσμος είναι το πώς μπορεί να αποτραπεί ο ολοκληρωτισμός; Και αν μία κοινωνία έχει εισέλθει στα πρώτα στάδια της μαζικής αυτής ψύχωσης μπορούν τα αποτελέσματα να αναστραφούν;
Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε πως κάποιος ζει ελεύθερος από την αρπαγή της ψύχωσης, υπάρχουν κι άλλα βήματα που πρέπει να γίνουν: κατά πρώτον, πληροφορίες που αντισταθμίζουν την προπαγάνδα θα πρέπει να διαδοθούν ει δυνατόν παντού. Γιατί η αλήθεια είναι πιο ισχυρή από τα μυθεύματα και τα ψέματα που πλασάρουν οι επίδοξοι ηγέτες ολοκληρωτισμού. Κι έτσι η επιτυχία τους εν μέρει εξαρτάται από την ικανότητά τους να ελέγχουν την ελεύθερη ροή πληροφορίας. Μια άλλη τακτική είναι να χρησιμοποιούν γελοιοποίηση και αστεία, ώστε να επιδείξουν ως μη νόμιμη την άρχουσα τάξη – ή όπως εξηγεί ο Meerlo: «Πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τους δημαγωγούς και επίδοξους δικτάτορες ανάμεσά μας, με το όπλο της γελοιοποίησης. Ο ίδιος ο δημαγωγός είναι σχεδόν ανίκανος για οποιουδήποτε είδος χιούμορ. Αν τον αντιμετωπίσουμε με χιούμορ θα αρχίσει να καταρρέει.».
Μια τακτική που πρότεινε ο Vaclav Havel – ένας πολιτικός αντιφρονών κάτω από τη σοβιετική κομμουνιστική εξουσία, ο οποίος αργότερα έγινε Πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας – είναι η κατασκευή αυτών που ονομάζονται «παράλληλες δομές». Παράλληλη Δομή είναι οποιαδήποτε μορφή οργανισμού, επιχείρησης, ιδρύματος, τεχνολογίας ή δημιουργικής ενασχόλησης, που υφίσταται υλικά μέσα σε κοινωνία ολοκληρωτισμού αλλά ηθικά βρίσκεται εκτός. Στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία, ο Havel παρατήρησε πως οι Παράλληλες Δομές ήταν πιο αποτελεσματικές από την πολιτική δράση στη μάχη του ολοκληρωτισμού. Επιπλέον, όταν δημιουργηθούν επαρκείς Παράλληλες Δομές, μια «δεύτερη δομή» ή αλλιώς μια «παράλληλη κοινωνία» σχηματίζεται αυθόρμητα και λειτουργεί σαν θύλακας ελευθερίας και σωφροσύνης μέσα σε έναν κόσμο ολοκληρωτισμού. Ή όπως εξηγεί ο Havel στο βιβλίο του «Η Δύναμη των Αδύναμων»: «Τι άλλο είναι οι Παράλληλες Δομές παρά μια περιοχή που μπορεί να βιωθεί μια διαφορετική ζωή, μια ζωή σε αρμονία με τον ίδιο το σκοπό της και που με τη σειρά της δομείται αρμονικά με τους σκοπούς αυτούς; Τι άλλο να είναι αυτές οι αρχικές προσπάθειες κοινωνικής αυτό-οργάνωσης παρά οι προσπάθειες ενός μέρους της κοινωνίας να απελευθερωθεί από τις αυτοσυντηρούμενες πτυχές του ολοκληρωτισμού, κι έτσι να απαλλαχτεί ριζικά από την εμπλοκή της στο σύστημα του ολοκληρωτισμού;» - Vaclav Havel.
Όμως, πάνω απ’ όλα, αυτό που απαιτείται για να αποτραπεί μία πλήρης κατάπτωση στην τρέλα του ολοκληρωτισμού, είναι η δράση από τον πλείστο δυνατό κόσμο. Γιατί, όπως και η άρχουσα τάξη δεν κάθεται παθητικά στη θέση της και, αντιθέτως, κάνει εσκεμμένα βήματα για να ενισχύσει τη δύναμή της, παρομοίως θα πρέπει να γίνει μια δραστική και στοχευμένη προσπάθεια για να επιστρέψει ο κόσμος ξανά στην κατεύθυνση της ελευθερίας. Αυτό μπορεί να αποτελέσει τεράστια πρόκληση σε έναν κόσμο που καθίσταται θήραμα στις αυταπάτες του ολοκληρωτισμού, αλλά όπως σημείωσε και ο Thomas Paine: «Η Τυραννία, όπως και η Κόλαση, δεν κατατροπώνονται εύκολα∙ ωστόσο έχουμε την παρηγοριά αυτή, ότι όσο σκληρότερη η σύγκρουση τόσο πιο ένδοξος ο θρίαμβος.» (Thomas Paine: American Crisis).
________________________________Η ψύχωση αυτή έχει προκληθεί πολλές φορές μέσα στην ιστορία και όπως εξηγεί ο Meerloo: «Είναι απλά ζήτημα αναδιοργάνωσης και χειραγώγησης των συλλογικών συναισθημάτων με το σωστό τρόπο.». Η γενική μέθοδος με την οποία τα μέλη της άρχουσας «ελίτ» μπορούν να πετύχουν αυτό το σκοπό λέγεται «Νοοκτονία», όπου ετυμολογικά νοείται ως το «Σκότωμα του Νου» και όπως ο Meerloo εξηγεί περαιτέρω: «Η Νοοκτονία είναι ένα παλαιό έγκλημα ενάντια στο ανθρώπινο μυαλό και πνεύμα, αλλά έχει εκ νέου συστηματοποιηθεί. Είναι ένα οργανωμένο σύστημα ψυχολογικής παρέμβασης και διαστροφής του δικαίου, μέσω του οποίου η άρχουσα τάξη μπορεί να εγχαράξει τις δικές της καιροσκοπικές σκέψεις, στα μυαλά αυτών των οποίων σχεδιάζουν να χειριστούν και να καταστρέψουν.».
Νοοκτονία
Η προετοιμασία του πληθυσμού για το έγκλημα της Νοοκτονίας, ξεκινά με τη σπορά του φόβου. Όταν ένα άτομο κατακλυστεί από αρνητικά συναισθήματα, όπως ο φόβος ή το άγχος, γίνεται πολύ δεκτικός στο να κατρακυλήσει στην πλάνη της τρέλας. Απειλές πραγματικές, φανταστικές ή κατασκευασμένες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να σπείρουν τον φόβο. Μια ιδιαίτερα όμως αποτελεσματική τεχνική είναι η χρήση «Κυμάτων Τρόμου». Στην τεχνική αυτή, τις φάσεις διασποράς του φόβου ακολουθούν περίοδοι ηρεμίας. Αλλά κάθε φάση ηρεμίας, τη διαδέχεται μια ακόμη μεγαλύτερη, κατασκευασμένη διασπορά φόβου και ούτω καθεξής συνεχίζεται η διαδικασία. Ή όπως γράφει ο Meerloo: «Κάθε κύμα τρομοκρατίας δημιουργεί αποτελέσματα ευκολότερα μετά από μια περίοδο ανάπαυλας, απ’ ότι το προηγούμενο κύμα επειδή οι άνθρωποι είναι ακόμα αναστατωμένοι από την προηγούμενή τους εμπειρία. Η ηθική πέφτει όλο και πιο χαμηλά και τα ψυχολογικά αποτελέσματα κάθε νέας εκστρατείας προπαγάνδας γίνονται όλο και πιο ισχυρά. Αγγίζουν ένα κοινό που έχει ήδη μαλακώσει.».Ενώ ο φόβος προετοιμάζει έναν πληθυσμό για πλύση εγκεφάλου, η χρήση της προπαγάνδας για τη διάδοση παραπληροφόρησης και την προώθηση της σύγχυσης μέσω του σεβασμού στην πηγή των απειλών και στη φύση της κρίσης, βοηθάει στην αποσύνθεση του μυαλού της μάζας. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι και οι κόλακες τους στα ΜΜΕ, μπορούν να χρησιμοποιήσουν αντιφατικές αναφορές, πληροφορίες που δε βγάζουν νόημα ακόμη και κατάφορα ψέματα, καθώς όσο περισσότερη σύγχυση προκαλούν τόσο λιγότερο ικανός θα είναι ο πληθυσμός να αντιμετωπίσει μία κρίση και να ελαττώσει το φόβο του μέσω λογικής και προσαρμοστικότητας. Με άλλα λόγια, η σύγχυση εντείνει την επιδεκτικότητα στην κατάπτωση της πλάνης του ολοκληρωτισμού ή όπως εξηγεί ο Meerlo: «Η λογική αντιμετωπίζεται με λογική ενώ ο παραλογισμός όχι. Προκαλεί σύγχυση σε όσους σκέφτονται λογικά. Το Μεγάλο Ψέμα και η μονότονα επαναλαμβανόμενη ανοησία προκαλούν μεγαλύτερη συναισθηματική έλξη από τη λογική και την ορθή κρίση. Ενώ οι άνθρωποι ακόμη αναζητούν ένα λογικό αντεπιχείρημα στο Πρώτο Ψέμα, οι ολοκληρωτιστές τύραννοι τους επιτίθενται με ένα άλλο ψέμα», (The Rape of the Mind, «Ο Βιασμός του Μυαλού»).
Ποτέ πριν στην ιστορία δεν υπήρξαν τόσο αποτελεσματικά μέσα κοινωνικής χειραγώγησης προς την ψύχωση του ολοκληρωτισμού. Έξυπνα τηλέφωνα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τηλεόραση και διαδίκτυο, όλα σε συνδυασμό με αλγόριθμους που λογοκρίνουν άμεσα τη ροή των ανεπιθύμητων πληροφοριών, επιτρέπουν σε αυτούς που έχουν την εξουσία να προσβάλλουν εύκολα τα μυαλά της μάζας. Ακόμη, η εθιστική φύση αυτών των τεχνολογιών προκαλεί την εκούσια υποβολή πολλών ανθρώπων στην προπαγάνδα της άρχουσας τάξης με μία αξιοσημείωτη συχνότητα: «Η σύγχρονη τεχνολογία διδάσκει στον άνθρωπο να θεωρεί δεδομένο τον κόσμο που αντικρύζει∙ δεν έχει χρόνο να αποσυρθεί και να συλλογιστεί. Η τεχνολογία καραδοκεί και τον καθηλώνει στις δικές της κινήσεις και εξελίξεις. Χωρίς ξεκούραση, χωρίς διαλογισμό, χωρίς συλλογισμό, χωρίς συνδιάλεξη. Οι αισθήσεις υπερφορτίζονται διαρκώς με ερεθίσματα. Ο άνθρωπος δεν διδάσκεται πλέον να αμφισβητεί τον κόσμο του. Η οθόνη του προσφέρει έτοιμες απαντήσεις.», εξηγεί ο Meerlo.
Απομόνωση
Αλλά υπάρχει ένα ακόμη βήμα το οποίο οι υποτιθέμενοι ηγέτες του ολοκληρωτισμού μπορούν να κάνουν για να αυξήσουν την ψύχωση του ολοκληρωτισμού: να απομονώσουν τα θύματα και να διακόψουν φυσιολογικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Ένα άτομο απομονωμένο, χωρίς φυσιολογικές αλληλεπιδράσεις με φίλους, συγγενείς και συναδέλφους για διάφορους λόγους, γίνεται πολύ πιο δεκτικό στην παραίσθηση. Κατ’ αρχάς, χάνει την επαφή με τη διορθωτική δύναμη του θετικού παραδειγματισμού. Επειδή δεν εξαπατώνται όλοι από τους μηχανισμούς της άρχουσας ελίτ, τα άτομα που διακρίνουν την προπαγάνδα μπορούν να βοηθήσουν τους υπόλοιπους να απελευθερωθούν από τη νοοκτονική επίθεση. Ωστόσο, αν επιβληθεί απομόνωση, ελαττώνεται σημαντικά η ισχύς αυτών των θετικών παραδειγμάτων.Ένας άλλος όμως λόγος που η απομόνωση αυξάνει τη δραστικότητα της Νοοκτονίας, είναι ότι, όπως και πολλά άλλα είδη ζωντανών οργανισμών, οι άνθρωποι προσαρμόζονται ευκολότερα σε νέα μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς όταν απομονωθούν. Όπως εξηγεί ο Meerlo, σχετικά με τη φυσιολογία της εργασίας του Παβλόφ πάνω στην προσαρμογή συμπεριφοράς: «Ο Παβλόφ έκανε άλλη μια σημαντική ανακάλυψη: τα εξαρτημένα αντανακλαστικά μπορούν να αναπτυχθούν εξαιρετικά εύκολα σε ένα ήσυχο εργαστήριο με ελάχιστα ερεθίσματα. Αυτό το γνωρίζει κάθε εκπαιδευτής ζώων από προσωπική του εμπειρία. Η απομόνωση και η επανέκθεση του ασθενούς σε ερεθίσματα είναι απαραίτητα για την εξημέρωση. Οι προωθητές του ολοκληρωτισμού ακολουθούν αυτόν τον κανόνα. Γνωρίζουν πως μπορούν να πειθαρχήσουν τα πολιτικά τους θύματα ταχύτατα εάν αυτά κρατούνται σε απομόνωση.» (The Rape of the Mind, «Ο Βιασμός του Μυαλού»).
Μόνος, σε σύγχυση και σφυροκοπημένος από κύματα τρόμου, ένας πληθυσμός που υφίσταται επίθεση Νοοκτονίας, υποβαθμίζεται σε κατάσταση απελπισίας και ευπάθειας. Η ατελείωτη ροή της προπαγάνδας μετατρέπει μυαλά, πρότινος λογικά, σε παιδότοπους παράλογων σκέψεων. Κι ενώ το χάος στροβιλίζεται γύρω τους και μέσα τους, οι μάζες εκλιπαρούν για την επιστροφή σε έναν κόσμο τάξης. Οι επίδοξοι ολοκληρωτιστές μπορούν τώρα να κάνουν το αποφασιστικό βήμα: μπορούν να προσφέρουν διέξοδο και επιστροφή στην τάξη, σ’ έναν κόσμο που δείχνει να κινείται ταχύτατα προς την αντίθεη κατεύθυνση. Αλλά αυτό έχει το τίμημά του: η μάζα πρέπει να παραδώσει την ελευθερία της και να εκχωρήσει στην άρχουσα ελίτ τον έλεγχο κάθε πτυχής της ζωής. Πρέπει να παραιτηθούν από την ιδιότητά τους να είναι αυτοδύναμα άτομα, τα οποία είναι υπεύθυνα για τις ζωές τους και να γίνουν υποτακτικά και υπάκουα υποκείμενα. Με άλλα λόγια, η μάζα πρέπει να κατρακυλήσει στις πλάνες της ψύχωσης του ολοκληρωτισμού.
Τα συστήματα του ολοκληρωτισμού του 20ου αιώνα παρουσιάζουν ένα είδος μαζικής ψύχωσης. Είτε βαθμιαία είτε απότομα, η λογική και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν είναι πλέον εφικτές σε ένα τέτοιο σύστημα. Υπάρχει μόνο μια διάχυτη ατμόσφαιρα τρόμου και μια προβολή του «εχθρού», που κατά φαντασία βρίσκεται ανάμεσά μας. Έτσι, η κοινωνία στρέφεται εναντίον του εαυτού της υπό την προτροπή της εξουσίας. Αλλά η τάξη ενός κόσμου ολοκληρωτισμού είναι μία παθολογική τάξη. Με την επιβολή αυστηρής συμμόρφωσης και την απαίτηση τυφλής υπακοής από τους πολίτες, ο ολοκληρωτισμός αφαιρεί τον αυθορμητισμό των ανθρώπων, ο οποίος παράγει πολλές από τις χαρές της ζωής∙ και τη δημιουργικότητα που οδηγεί την κοινωνία στην εξέλιξη. Ο απόλυτος έλεγχος αυτού του είδους διακυβέρνησης, ανεξάρτητα από το πως ονομάζεται, είτε ασκείται από επιστήμονες και ιατρούς, πολιτικούς και γραφειοκράτες είτε από δικτάτορα, γεννάει σε μαζική κλίμακα τελμάτωση, καταστροφή και θάνατο. Ίσως λοιπόν το πιο σημαντικό ερώτημα που αντιμετωπίζει ο κόσμος είναι το πώς μπορεί να αποτραπεί ο ολοκληρωτισμός; Και αν μία κοινωνία έχει εισέλθει στα πρώτα στάδια της μαζικής αυτής ψύχωσης μπορούν τα αποτελέσματα να αναστραφούν;
Θεραπεία
Ενώ δε μπορεί κανείς να είναι σίγουρος για την πρόγνωση του συλλογικού παραλογισμού, υπάρχουν κάποια βήματα που μπορούν να γίνουν ώστε να υλοποιηθεί η θεραπεία. Αυτό το έργο ωστόσο, προϋποθέτει πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις από πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους. Γιατί όσο πολύπλευρη είναι η επίθεση της Νοοκτονίας άλλο τόσο θα πρέπει να είναι και η αντεπίθεση. Σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ, για εμάς που επιθυμούμε την επιστροφή της λογικής σε έναν κόσμο τρέλας, το πρώτο βήμα είναι να βάλουμε τάξη στο ίδιο το μυαλό μας και να ζούμε με έναν τρόπο που να προσφέρει έμπνευση στους άλλους. «Υπάρχει λόγος που η εποχή μας κραυγάζει για μια προσωπικότητα λυτρωτή, για αυτόν τον Έναν, που μπορεί να απελευθερωθεί από την αρπαγή της συλλογικής ψύχωσης και να σώσει τουλάχιστον τη δική του ψυχή, που θα σταθεί φάρος ελπίδας για άλλους, διακηρύσσοντας πως εδώ υπάρχει τουλάχιστον ένας άνθρωπος που κατάφερε να απαλλάξει τον εαυτό του από τη μοιραία ταυτότητα του συλλογικού ψυχισμού.».Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε πως κάποιος ζει ελεύθερος από την αρπαγή της ψύχωσης, υπάρχουν κι άλλα βήματα που πρέπει να γίνουν: κατά πρώτον, πληροφορίες που αντισταθμίζουν την προπαγάνδα θα πρέπει να διαδοθούν ει δυνατόν παντού. Γιατί η αλήθεια είναι πιο ισχυρή από τα μυθεύματα και τα ψέματα που πλασάρουν οι επίδοξοι ηγέτες ολοκληρωτισμού. Κι έτσι η επιτυχία τους εν μέρει εξαρτάται από την ικανότητά τους να ελέγχουν την ελεύθερη ροή πληροφορίας. Μια άλλη τακτική είναι να χρησιμοποιούν γελοιοποίηση και αστεία, ώστε να επιδείξουν ως μη νόμιμη την άρχουσα τάξη – ή όπως εξηγεί ο Meerlo: «Πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τους δημαγωγούς και επίδοξους δικτάτορες ανάμεσά μας, με το όπλο της γελοιοποίησης. Ο ίδιος ο δημαγωγός είναι σχεδόν ανίκανος για οποιουδήποτε είδος χιούμορ. Αν τον αντιμετωπίσουμε με χιούμορ θα αρχίσει να καταρρέει.».
Μια τακτική που πρότεινε ο Vaclav Havel – ένας πολιτικός αντιφρονών κάτω από τη σοβιετική κομμουνιστική εξουσία, ο οποίος αργότερα έγινε Πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας – είναι η κατασκευή αυτών που ονομάζονται «παράλληλες δομές». Παράλληλη Δομή είναι οποιαδήποτε μορφή οργανισμού, επιχείρησης, ιδρύματος, τεχνολογίας ή δημιουργικής ενασχόλησης, που υφίσταται υλικά μέσα σε κοινωνία ολοκληρωτισμού αλλά ηθικά βρίσκεται εκτός. Στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία, ο Havel παρατήρησε πως οι Παράλληλες Δομές ήταν πιο αποτελεσματικές από την πολιτική δράση στη μάχη του ολοκληρωτισμού. Επιπλέον, όταν δημιουργηθούν επαρκείς Παράλληλες Δομές, μια «δεύτερη δομή» ή αλλιώς μια «παράλληλη κοινωνία» σχηματίζεται αυθόρμητα και λειτουργεί σαν θύλακας ελευθερίας και σωφροσύνης μέσα σε έναν κόσμο ολοκληρωτισμού. Ή όπως εξηγεί ο Havel στο βιβλίο του «Η Δύναμη των Αδύναμων»: «Τι άλλο είναι οι Παράλληλες Δομές παρά μια περιοχή που μπορεί να βιωθεί μια διαφορετική ζωή, μια ζωή σε αρμονία με τον ίδιο το σκοπό της και που με τη σειρά της δομείται αρμονικά με τους σκοπούς αυτούς; Τι άλλο να είναι αυτές οι αρχικές προσπάθειες κοινωνικής αυτό-οργάνωσης παρά οι προσπάθειες ενός μέρους της κοινωνίας να απελευθερωθεί από τις αυτοσυντηρούμενες πτυχές του ολοκληρωτισμού, κι έτσι να απαλλαχτεί ριζικά από την εμπλοκή της στο σύστημα του ολοκληρωτισμού;» - Vaclav Havel.
Όμως, πάνω απ’ όλα, αυτό που απαιτείται για να αποτραπεί μία πλήρης κατάπτωση στην τρέλα του ολοκληρωτισμού, είναι η δράση από τον πλείστο δυνατό κόσμο. Γιατί, όπως και η άρχουσα τάξη δεν κάθεται παθητικά στη θέση της και, αντιθέτως, κάνει εσκεμμένα βήματα για να ενισχύσει τη δύναμή της, παρομοίως θα πρέπει να γίνει μια δραστική και στοχευμένη προσπάθεια για να επιστρέψει ο κόσμος ξανά στην κατεύθυνση της ελευθερίας. Αυτό μπορεί να αποτελέσει τεράστια πρόκληση σε έναν κόσμο που καθίσταται θήραμα στις αυταπάτες του ολοκληρωτισμού, αλλά όπως σημείωσε και ο Thomas Paine: «Η Τυραννία, όπως και η Κόλαση, δεν κατατροπώνονται εύκολα∙ ωστόσο έχουμε την παρηγοριά αυτή, ότι όσο σκληρότερη η σύγκρουση τόσο πιο ένδοξος ο θρίαμβος.» (Thomas Paine: American Crisis).
Παρουσίαση: ACADEMY of IDEAS
Μετάφραση-Υποτιτλισμός: Αναστάσιος Ζήκας - Μιχαέλα Ρώτα
