Ο Ιουλιανός και η φιλοσοφική του αναζήτηση
[κλικ στα ακουστικά 🎧 για να ακούσεις το άρθρο]
(γράφει ο Κωνσταντίνος Σύρμος)
Ο Ιουλιανός ο Παραβάτης, Ρωμαίος αυτοκράτορας και φιλόσοφος, έμεινε στην ιστορία για την προσπάθειά του να αναβιώσει τον παγανισμό. Επιδίωξε να αναζωογονήσει τον εθνικό ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και να περιορίσει την αυξανόμενη επιρροή του χριστιανισμού. Γεννήθηκε το 331 και ανατράφηκε ως χριστιανός, καθώς ήταν ανιψιός του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Μεγαλώνοντας, όμως, ανακάλυψε τη φιλοσοφία και τον νεοπλατωνισμό, που του άλλαξαν τη σκέψη και τον απομάκρυναν από τη χριστιανική πίστη.
Το 355 ο Ιουλιανός έγινε Καίσαρας στη Γαλατία και αναδείχθηκε σε ικανό στρατιωτικό ηγέτη, αποκτώντας την εμπιστοσύνη των στρατιωτών του. Όταν ο Κωνστάντιος Β', ο χριστιανός ξάδερφός του και τότε αυτοκράτορας, πέθανε, ο Ιουλιανός ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας και ξεκίνησε την προσπάθεια αποκατάστασης της παραδοσιακής ελληνορωμαϊκής θρησκείας.
Η πολιτική και φιλοσοφική στρατηγική του Ιουλιανού στόχευε στην αποκατάσταση του παγανισμού ως βασικού θρησκευτικού πυρήνα της αυτοκρατορίας. Εισάγοντας διατάγματα που απαγόρευαν στους χριστιανούς δασκάλους να διδάσκουν κλασικά ελληνικά κείμενα και επαναφέροντας παγανιστικούς ναούς. Έγραψε επίσης ένα αντιχριστιανικό δοκίμιο με τίτλο "Κατά των Γαλιλαίων", στο οποίο προσπάθησε να αποδείξει ότι ο χριστιανισμός δεν ήταν ριζωμένος στην αληθινή φιλοσοφία ή θεολογία. Αν και οι φιλοσοφικές του απόψεις είχαν βάθος, το έργο του δεν έτυχε ευρείας αποδοχής και επιβίωσε κυρίως μέσα από αναφορές χριστιανών μελετητών που επιδίωκαν να το αντικρούσουν.
Επηρεασμένος από τον Πλάτωνα και τους Νεοπλατωνιστές, όπως ο Πλωτίνος, ο Ιουλιανός υιοθέτησε μια φιλοσοφική θεώρηση που συνέδεε τη θρησκεία με τον μυστικισμό. Η φιλοσοφία του αποτελεί έναν συναρπαστικό συνδυασμό νεοπλατωνισμού και παγανιστικής αναβίωσης, και μπορεί να χαρακτηριστεί ως προσπάθεια ανάδειξης μιας εναλλακτικής φιλοσοφίας απέναντι στον χριστιανισμό. Επηρεασμένος από τον Πλάτωνα και τους Νεοπλατωνιστές φιλοσόφους, όπως ο Πλωτίνος και ο Ιάμβλιχος, Ο Ιουλιανός υποστήριζε μια αντιχριστιανική φιλοσοφία που συνδύαζε τον νεοπλατωνισμό με την παγανιστική παράδοση, ήταν πολυδιάστατη και μπορούσε να εκφραστεί μέσα από διαφορετικές θεότητες.
Ο Ιουλιανός υποστήριζε έναν πολυθεϊστικό κόσμο, όπου οι θεοί συμβόλιζαν διαφορετικές πτυχές της ύπαρξης και της φύσης. Δεν αποσκοπούσε απλώς στην επιστροφή στον πολυθεϊσμό, αλλά στη δημιουργία ενός νέου πλαισίου κατανόησης του θείου, πιο ανοιχτού σε πολυθεϊστικά και παγανιστικά σύμβολα και πρακτικές. Στην κοσμοθεωρία του, οι θεοί του παγανισμού θεωρούνταν εκφράσεις ενός ανώτερου Ενός, κάτι που συνδέει την αντίληψή του με τον νεοπλατωνικό μυστικισμό. Για τον Ιουλιανό, κάθε θεότητα αντιπροσώπευε και διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας και της φύσης, με τον ύπατο Δημιουργό να είναι η πηγή όλων αυτών των ιδεών και της τάξης του κόσμου. Η θρησκευτική αναβίωση που επιδίωξε ο Ιουλιανός αποσκοπούσε στην ενίσχυση των ελληνορωμαϊκών παραδόσεων.
Ο Ιουλιανός αντιτάχθηκε σθεναρά στον χριστιανισμό, θεωρώντας τον μονολιθικό και περιοριστικό για τη διανοητική ανάπτυξη της κοινωνίας. Η απόρριψη του χριστιανισμού από τον Ιουλιανό δεν ήταν απλώς μία πολιτική ή πολιτισμική κίνηση, αλλά και μία βαθιά φιλοσοφική επιλογή. Πίστευε πως ο χριστιανισμός, περιορίζοντας την αλήθεια σε μία και μοναδική θρησκευτική παράδοση και καταδικάζοντας τον ελληνορωμαϊκό παγανισμό, στερούσε την ανθρωπότητα από τη σοφία που προέρχεται από την ποικιλία και τη σύνθεση διαφορετικών φιλοσοφικών και θρησκευτικών αντιλήψεων. Ο Ιουλιανός θεωρούσε ότι η φιλοσοφική αναζήτηση έπρεπε να είναι απελευθερωμένη από τις δεσμεύσεις της θεολογικής μονοκρατορίας, και έβλεπε στο χριστιανισμό έναν κίνδυνο για τη διανοητική και πολιτισμική ανάπτυξη της αυτοκρατορίας. Η φιλοσοφία του Ιουλιανού έβλεπε τη θρησκεία ως εργαλείο διανοητικής ανάπτυξης, σε αντίθεση με τη θεολογική μονοκρατορία του χριστιανισμού.
Επίσης, ο Ιουλιανός πίστευε βαθιά στην αξία της φιλοσοφικής παιδείας και στο ότι αυτή έπρεπε να βασίζεται στα έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και στο πνεύμα του ελληνικού ορθολογισμού. Το διάταγμά του που απαγόρευε στους χριστιανούς δασκάλους να διδάσκουν ελληνικά κείμενα, είχε στόχο να περιορίσει την επιρροή του χριστιανισμού στη μόρφωση και να αναζωογονήσει την ελληνική παιδεία ως θεμέλιο της αυτοκρατορίας. Ο Ιουλιανός πίστευε πως η ελληνική παιδεία έπρεπε να αναζωογονηθεί ως θεμέλιο της αυτοκρατορίας και να προστατευτεί από τη χριστιανική επιρροή.
Στο δοκίμιο «Κατά των Γαλιλαίων», ο Ιουλιανός παρουσίασε ένα σφοδρό επιχείρημα ενάντια στον χριστιανισμό, αμφισβητώντας τη θεολογική του βάση περί της δημιουργίας του κόσμου και της αποκλειστικότητας της αλήθειας που προωθούσε. Υποστήριξε ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι προικισμένη με την ικανότητα να φτάσει στο θείο μέσω της φιλοσοφικής σκέψης και του διαλογισμού, χωρίς να χρειάζεται μεσολαβητές ή αποκλειστική αλήθεια όπως αυτή που δίδασκε ο χριστιανισμός.
Ο Ιουλιανός, λοιπόν, θεωρούσε ότι η αληθινή θρησκεία δεν έπρεπε να επιβάλλεται, αλλά να προκύπτει από τη φιλοσοφική αναζήτηση, την καλλιέργεια και τη σύνθεση των μεγάλων παραδόσεων του παρελθόντος. Αυτή η στάση τον έφερε αντιμέτωπο με τον χριστιανικό κόσμο, που ήδη κέρδιζε πολιτική ισχύ και είχε βαθιές ρίζες στην κοινωνία. Παρά τη φιλοσοφική του επιμονή και την προσπάθειά του να επαναφέρει τον παγανισμό, η επιρροή του Ιουλιανού δεν κατάφερε να διαρκέσει πέρα από τη σύντομη βασιλεία του. Ωστόσο, η φιλοσοφική του κληρονομιά αποτελεί ένα εντυπωσιακό κεφάλαιο στην ιστορία της ρωμαϊκής φιλοσοφίας και του αντιχριστιανικού διαλόγου, καθώς και ένα υπόδειγμα αντίστασης στην πνευματική ομοιομορφία της εποχής του.
Τελικά, ο Ιουλιανός πέθανε στη μάχη το 363 και τα σχέδιά του για την αναβίωση του παγανισμού απέτυχαν. Ο θάνατός του σήμανε το τέλος της προσπάθειάς του να αντιστρέψει την επιρροή του χριστιανισμού, με τον χριστιανισμό να επικρατεί τελικά ως κυρίαρχη θρησκεία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου