Μια πράξη ελευθερίας με ολόκληρο το σώμα

(γράφει ο Κωνσταντίνος Σύρμος)

Η Jesi Stracham είναι γυναίκα με αναπηρία, ιδρύτρια της Wheel With Me Foundation και δημόσια ομιλήτρια. Σε μια πρόσφατη ανάρτησή της, μοιράστηκε μια προσωπική διαδρομή γεμάτη αντιφάσεις: από τα χρόνια της οικονομικής εξάρτησης μέχρι τη σημερινή της καθημερινότητα ως εργαζόμενη επαγγελματίας και διευθύντρια ορθοδοντικής κλινικής. Το κείμενό της δεν μιλά απλώς για την εργασία, μιλά για την ελευθερία, το σώμα, την περηφάνεια, και το δικαίωμα να υπάρχεις χωρίς να απολογείσαι.

Ακολουθεί αυτούσιο:

«Για πάνω από 7 χρόνια βασιζόμουν στο κράτος για το εισόδημά μου.

Για 7 χρόνια έπρεπε να κοιτάξω το υπόλοιπο του λογαριασμού μου πριν περάσω την κάρτα μου.

Για 7 χρόνια έκανα εξονυχιστικό προϋπολογισμό για να φτάσει το επίδομα αναπηρίας μου ολόκληρο τον μήνα.

Για 7 χρόνια έπρεπε να περιορίζω τα χρήματα που έβγαζα, για να μη χάσω το μηνιαίο μου επίδομα...

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΕΙΜΑΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΝΑ ΒΓΑΖΩ ΟΣΑ ΛΕΦΤΑ ΕΙΜΑΙ ΔΙΑΤΕΘΕΙΜΕΝΗ ΝΑ ΔΟΥΛΕΨΩ ΓΙΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΩ.

Είμαι και επισήμως ΕΚΤΟΣ του προγράμματος κοινωνικής ασφάλισης για αναπηρία και είμαι απίστευτα περήφανη γι’ αυτό!

Μακάρι να μην είχα περιμένει 7 χρόνια για να ξαναδουλέψω με πλήρες ωράριο. Πέρα από τη χρηματική ανακούφιση, το να πηγαίνεις κάθε μέρα στη δουλειά σου, σου δίνει ένα αίσθημα περηφάνειας.

Κάθε μέρα φεύγω από το ιατρείο νιώθοντας ότι τα κατάφερα – για μερικούς λόγους:

🦷 Κάνω κάτι που δεν πίστευα πως θα μπορούσα ακόμα να κάνω

🦷 Διευθύνω ορθοδοντική κλινική

🦷 Δουλεύω πιο σκληρά από πολλούς ανθρώπους με «φυσιολογικά» σώματα

Σε όσους φίλους μου κινούνται με αμαξίδιο: ξέρω πως τα «αν» και τα «μήπως» της ζωής με αναπηρία σάς σταματάνε από το να πάρετε το ρίσκο. Αλλά είμαι εδώ για να πω: κάντε το έτσι κι αλλιώς.

Έχω κατουρηθεί 3 φορές μέσα στις στολές μου και στο μαξιλάρι μου, και έχω χεστεί 2 φορές εν ώρα εργασίας.

Έχω προμήθειες στην τουαλέτα για να τα καθαρίσω, να τα μαζέψω και να επιστρέψω στη δουλειά.

Σταματήστε να αφήνετε την αναπηρία σας να έχει τον έλεγχο της ζωής σας και απλώς ζήστε την.

Είναι υπέροχο να νιώθεις ελεύθερος. Στην υγειά της οικονομικής ανεξαρτησίας!»

(Βρείτε την ανάρτηση εδώ 🔗)

Το κείμενο της Jesi δεν είναι απλώς μια προσωπική εξομολόγηση· είναι μια κραυγή αυτονομίας, μια πράξη διεκδίκησης και ένας καθρέφτης που μας αναγκάζει να κοιτάξουμε βαθύτερα. Πίσω από τα λόγια της κρύβονται δομές, συστήματα, συμβάσεις – πράγματα που αφορούν όχι μόνο την ίδια, αλλά όλους μας. Γιατί το σώμα που εργάζεται, που εξαρτάται, που διεκδικεί, δεν είναι ποτέ μόνο ατομικό. Είναι πολιτικό.

Αυτό που ακολουθεί δεν είναι ερμηνεία ούτε εξήγηση· είναι ένα κείμενο-διάλογος. Μια προσπάθεια να χαρτογραφήσουμε τις αλήθειες που ξεπηδούν από κάθε γραμμή: για την πρόνοια, την ανεξαρτησία, την εργασία και την ορατότητα. Και κυρίως, για την ελευθερία: τι σημαίνει να την κατακτάς, τι σημαίνει να την αξίζεις, και τι σημαίνει να στηρίζεις εκείνους που ακόμη την διεκδικούν.

1. Η αναπηρία και το κράτος πρόνοιας: το δίλημμα της εξάρτησης

Υπάρχει μια ανομολόγητη αγωνία που στοιχειώνει πολλές ζωές ανθρώπων με αναπηρία: η αβεβαιότητα απέναντι στο ίδιο το κράτος που υποτίθεται ότι τους προστατεύει. Δεν είναι μόνο ο αγώνας για να διεκδικήσεις μια παροχή. Είναι και ο αγώνας για να μη τη χάσεις, τη στιγμή ακριβώς που πας να σταθείς λίγο πιο μόνος σου.

Το δίλημμα είναι θεσμικά χτισμένο: αν αποφασίσεις να εργαστείς, να δοκιμάσεις τα όριά σου, να μπεις σε μια διαδικασία παραγωγής και αυτονομίας, κινδυνεύεις να χάσεις το βοήθημα που σε κράταγε ζωντανό μέχρι τότε. Δεν είναι μεταφορά, είναι μαθηματικός υπολογισμός: ένα ευρώ παραπάνω μπορεί να σε αποκλείσει. Ένα λάθος χαρτί, μια καθυστερημένη δήλωση, ένα πρόσκαιρο συμβόλαιο μπορεί να σε πετάξει έξω από την προστασία. Και μόλις «πεταχτείς», δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα επιστρέψεις.

Η Jesi μιλάει για 7 χρόνια κατά τα οποία έπρεπε να περιορίζει τα έσοδά της, να μετράει και το τελευταίο δολάριο, όχι γιατί δεν μπορούσε να δουλέψει, αλλά γιατί αν το έκανε, θα έχανε την κρατική στήριξη. Αυτό δεν είναι απλώς μια προσωπική συνθήκη, είναι μια κατασκευή. Ένα σύστημα που θέλει να «σε βοηθήσει», αλλά υπό τον όρο να μη δοκιμάσεις να το ξεπεράσεις. Ένα παράλογο καθεστώς, όπου ο κίνδυνος της ανεξαρτησίας είναι μεγαλύτερος από την ασφάλεια της εξάρτησης.

Το να εργάζεσαι και να κρατάς την παροχή δεν είναι πολυτέλεια· είναι δικαίωμα. Και είναι ευθύνη της Πολιτείας να δημιουργήσει ασφαλείς μεταβάσεις: να επιτρέπει στους ανθρώπους να πειραματιστούν, να αποτύχουν και να ξαναπροσπαθήσουν, χωρίς να τιμωρούνται. Η οικονομική ανεξαρτησία δεν χτίζεται σε μια νύχτα, είναι διαδικασία, και κάθε διαδικασία έχει σκαμπανεβάσματα. Όταν το κράτος απουσιάζει στις καμπές αυτής της πορείας, το μόνο που κάνει είναι να διαιωνίζει τον φαύλο κύκλο της φτώχειας, του φόβου και της παραίτησης.

 

2. Ο μύθος της αυτάρκειας και η πίεση για «παραγωγικότητα»

Το αφήγημα της Jesi είναι αυθεντικό, έντιμο και φορτισμένο με αξιοπρέπεια. Μιλάει για την απελευθέρωση που φέρνει η εργασία, για την καθημερινή περηφάνεια που νιώθει βγαίνοντας από το ιατρείο, για το γεγονός ότι νίκησε κάτι που για χρόνια έμοιαζε ανίκητο. Κι όμως, ακριβώς επειδή το λέει τόσο καθαρά, χρειάζεται να προσεχθεί με ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια: η αλήθεια της Jesi δεν είναι –και δεν πρέπει να γίνει– καθολική συνταγή.

Γιατί το σύστημα γύρω της παραμένει το ίδιο. Δεν άλλαξε η δομή της αγοράς εργασίας, δεν μεταρρυθμίστηκε το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, δεν θεραπεύτηκαν οι διακρίσεις. Αυτό που συνέβη είναι ότι η ίδια κατάφερε, με πόνο, με ούρηση και αφόδευση εν ώρα εργασίας, με επιμονή, να σταθεί σε κάτι που ο υπόλοιπος κόσμος θεωρεί δεδομένο: να πάει για δουλειά και να πληρωθεί. Η πράξη της είναι πολιτική, αλλά δεν είναι υποχρεωτικό παράδειγμα.

Ο κίνδυνος σε τέτοια αφηγήματα είναι να παρερμηνευτούν από μια κουλτούρα που λατρεύει την αυτάρκεια. Που αγαπά τους «ήρωες της ζωής», αρκεί να μη χρειάζονται τίποτα από το κράτος. Που συγχωρεί την αναπηρία, μόνο όταν είναι υπερ-ανθρώπινη και ακίνδυνα αξιοθαύμαστη. Αν δεν είσαι παραγωγικός, είσαι βάρος· αν είσαι, γίνεσαι πρότυπο. Και στις δύο περιπτώσεις δεν είσαι άνθρωπος, είσαι εργαλείο. Ο πρώτος για οίκτο, ο δεύτερος για παραδειγματισμό.

Αλλά η αξία δεν βρίσκεται στην παραγωγή. Η αξιοπρέπεια δεν είναι προϊόν επιτυχίας. Η ανεξαρτησία δεν είναι πάντα επιλογή, συχνά είναι προνόμιο. Και πολλοί άνθρωποι με αναπηρία δεν έχουν ούτε την πρόσβαση, ούτε τη στήριξη, ούτε την ψυχική ανθεκτικότητα να μπουν σε αυτήν τη μάχη. Δεν φταίνε. Δεν πρέπει να ντρέπονται. Δεν τους χρωστάμε διδάγματα αυτοβελτίωσης· τους χρωστάμε ισότητα και προστασία.

Η Jesi δούλεψε για να κατακτήσει την ανεξαρτησία της και είναι συγκλονιστικά ωραίο που την απέκτησε. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως όλοι πρέπει, ούτε πως όλοι μπορούν, ούτε πως η αξία τους εξαρτάται από αυτό. Το να υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα στην εργασία δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχνάμε το δικαίωμα στην αποδοχή χωρίς όρους.

 

3. Το σώμα στη δουλειά: ορατότητα και αόρατες δυσκολίες

Ανάμεσα στα πιο ωμά και απελευθερωτικά σημεία του κειμένου της Jesi είναι αυτά που κανείς δεν τολμά να πει: το ότι έχει ουρήσει πάνω της τρεις φορές και έχει λερωθεί άλλες δύο εν ώρα εργασίας· το ότι έχει εφοδιάσει την τουαλέτα της κλινικής με υλικά καθαρισμού· το ότι έχει επιστρέψει στη δουλειά μετά από κάθε τέτοιο περιστατικό, χωρίς να σκύψει το κεφάλι, χωρίς να αυτολογοκριθεί, χωρίς να φύγει.

Δεν πρόκειται για εξομολόγηση. Είναι πράξη ακηδεμόνευτης δημόσιας αλήθειας. Είναι από εκείνες τις στιγμές που ρίχνουν φως όχι μόνο σε όσα περνά ένα σώμα με παραπληγία σε έναν χώρο «κανονικής» εργασίας, αλλά και στη βίαιη κοινωνική σύμβαση που επιβάλλει το καθαρό, το συγκρατημένο, το ακέραιο ως ελάχιστη προϋπόθεση αξιοπρέπειας. Η Jesi καταρρίπτει αυτή τη σύμβαση. Δεν ζητά συγγνώμη από κανέναν για το σώμα της. Δεν ζητά αποδοχή. Παίρνει τον χώρο της.

Και είναι αυτό που λείπει από τις περισσότερες αφηγήσεις γύρω από την αναπηρία: όχι το θάρρος, όχι το ξεπέρασμα, αλλά η καθημερινή, βιολογική, ταπεινή, αλλά τόσο ανθρώπινη πλευρά της. Η αναπηρία δεν είναι μόνο το να έχεις περιορισμένη κινητικότητα. Είναι το να χρειάζεσαι χρόνο, χώρο και ελευθερία για να καθαρίσεις το σώμα σου και να συνεχίσεις· είναι το να δουλεύεις με ένα σώμα που δεν ανταποκρίνεται στις κοινωνικές νόρμες διακριτικότητας· είναι το να μην μπορείς να κρυφτείς.

Αυτό που κάνει η Jesi δεν είναι μόνο να δίνει ένα μάθημα δύναμης· είναι να οικειοποιείται τον χώρο με όλο της το σώμα. Να αποτυπώνει τι σημαίνει να είσαι ανάπηρη γυναίκα που εργάζεται σε μια θέση εξουσίας, όχι παρά το σώμα της, αλλά με το σώμα της. Και μέσα σε αυτό, να σπάει κάθε κουλτούρα ντροπής και ελέους.

Η ορατότητα της αναπηρίας δεν κερδίζεται με τις διακρίσεις, τα μετάλλια ή τις inspirational ιστορίες. Κερδίζεται με το να υπάρχουμε όπως ακριβώς είμαστε, ακόμη κι όταν λερωθούμε. Και να μπορούμε να επιστρέφουμε στο καθήκον μας – όχι για να αποδείξουμε την αξία μας, αλλά επειδή απλώς θέλουμε.

 

4. Ελευθερία = αυτονομία + ασφάλεια + αποδοχή

Στην κατακλείδα του κειμένου της, η Jesi σηκώνει ένα ποτήρι και λέει: «Στην υγειά της οικονομικής ανεξαρτησίας!» Είναι μια φράση μεθυσμένη από επιβράβευση. Κι όμως, πίσω από τη γιορτή της κρύβεται κάτι πιο βαθύ: μια κραυγή για το πώς ορίζεται η ελευθερία σε έναν κόσμο που σου επιτρέπει να υπάρξεις, μόνο αν μπορείς να χρηματοδοτήσεις την ύπαρξή σου.

Η οικονομική ανεξαρτησία είναι πράγματι ένα από τα μεγάλα κλειδιά της ελευθερίας, γιατί σου δίνει τη δυνατότητα να ορίζεις το πρόγραμμά σου, να επιλέγεις τις συνθήκες σου, να αρνείσαι όσα δεν αντέχεις. Αλλά δεν είναι το μόνο. Χωρίς πρόσβαση, χωρίς φροντίδα, χωρίς δίκτυα υποστήριξης, χωρίς θεσμική ασφάλεια, το να εργάζεσαι γίνεται μια επισφαλής κατάκτηση. Και χωρίς αποδοχή –χωρίς το δικαίωμα να είσαι παρών χωρίς να απολογείσαι– η ανεξαρτησία καταντά μοναξιά.

Η Jesi είναι ελεύθερη γιατί εργάζεται. Αλλά είναι και ελεύθερη γιατί έμαθε να μη ντρέπεται. Γιατί έχει μετατρέψει το σώμα της από πεδίο αποκλεισμού σε εργαλείο παρουσίας. Και γιατί, με αυτό το κείμενο, απαιτεί όχι απλώς να τη βλέπουμε, αλλά να την ακούμε.

Αυτή είναι και η ουσία του αιτήματος για μια κοινωνία συμπεριληπτική: να επιτρέπει την αυτονομία, να προσφέρει την ασφάλεια, και να παρέχει εκείνη την ανιδιοτελή αποδοχή που δεν ζητάει αποδείξεις. Να μπορεί ο καθένας και η καθεμιά να πει, όπως η Jesi, ότι είναι περήφανος/η που δουλεύει, αλλά και να μπορεί να μη δουλεύει χωρίς να ντρέπεται. Να χαίρεται την ανεξαρτησία του αλλά και να μη φοβάται να ζητήσει βοήθεια.

Γιατί ελευθερία δεν είναι να αποδείξεις πως μπορείς μόνος σου. Είναι να μπορείς να είσαι άνθρωπος ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους, χωρίς να κρύβεσαι, χωρίς να πείθεις, χωρίς να λογοδοτείς.

Άρθρα γύρω από τις κοινωνικές ανισότητες: